آق حصاری

آقْ‎حِصاری، محیی‎الدین محمدبن بدرالدین‎محمود حنفی صاروخانی رومی (د 1001ق / 1592م)، ادیب و شاعر ترک. در آق حصار (شهری در ترکیۀ امروز) زاده شد. در 963ق / 1556م به مصر سفر کرد و در آنجا منصب قضاوت یافت. در 982ق /  1574م به مدینه رفت و در آنجا مقام و عنوان شیخ الحرم النبوی گرفت و در آن شهر ماندگار شد، اندکی پیش از درگذشت، سفری به دمشق کرد و در این شهر در 998ق /  1589م شرحی بر قصیدۀ بُردۀ بوصیری نگاشت. بیشتر مآخذ، مرگ او را 1001ق / 1593م در مکه دانسته و گفته‎اند که در همان شهر به خاک سپرده شد. عطایی درگذشت او را در حدود 1000ق / 1592م در مدینه ضبط کرده و گفته است که آرامگاهِ وی در گورستان بقیع است (حدائق‎الحقائق، 41).
آق‎حصاری به فرقۀ نقشبندیه گرایش داشت و به مشایخ آن سلسله ارادت می‎ورزید. بر 3 زبان ترکی، عربی و پارسی تسلط داشت و به هر 3 شعر می‎سرود. به تشویق وی، سودی شرح مشهورِ خود را بر دیوان حافظ نگاشت.
آثار او را این‎گونه برشمرده‎اند: 1. تنزیلُ‎النَّزیل (یا نزیل‎التّنزیل). تفسیری مختصر و آسان بر قرآن کریم و همانند تفسیر جلالین است، و در آن به قرائت حفص که در شهرهای عثمانی شهرت بیشتر داشته، اکتفا شده است. آق حصاری تألیف این کتاب را در 981ق / 1573م آغاز کرد و پس از انجام، آن را به سلطان مرادِ عثمانی تقدیم داشت. این کتاب در قاهره به چاپ رسیده و نسخۀ خطّی آن در کتابخانۀ ظاهریۀ دمشق موجود است. 2. اصول التقریب فی التعریب. 3. طِرازُالْبُرده. شرح پیش گفته بر قصیدةالبرده. 4. نُشوءُ البَراعة فی وصف شئون الیَراعة. 5. المثنی والمثلث. فرهنگ لغات پارسی به ترکی است. 6. روضة الجناس فی صفة الحُناس. 7. شرح نوابغ الکلم زمخشری. 8. الالفاظ‎الّتی وُضعت علی صیغة الجمع. 9. سوابغ‎النوابغ. نسخۀ خطی آن در کتابخانۀ مرکزی موجود است. 10. الاضداد. 11. شرح المقدّمة الجَزَریة.

مآخذ

بروکلمان (آلمانی) 1 / 580، ذیل، 2 / 651-652؛ بغدادی، اسماعیل پاشا، ایضاح‎المکنون، استانبول، 1366ق، 2 /  648؛ همو، هدیةالعارفین، استانبول، 1955م، 2 / 260؛ حاجی‎خلیفه، کشف‎الظنون، استانبول، 1941م، 1 / 459، 853-854، 2 / 1333-1334، 1950؛ دارالکتب ظاهریه، فهرس‎المخطوطات، 3 / 192-193؛ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، 1984م، 6 / 51؛ عطایی، عطاءالله، حدائق‎الحقائق، استانبول، 1268ق، کتابخانۀ مرکزی، فهرستِ خطی، 18 / 100؛ کحاله، عمررضا، معجم‎المؤلفین، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 9 / 100؛ محبی دمشقی، محمدامین، خلاصةالآثر، 1284ق، 3 / 400-401.

جعفر شعار ـ سیدعلی آل‎داود